در جهانی که امنیت انرژی به عامل تعیین کننده سیاست بین الملل تبدیل شده، غنی سازی اورانیوم به یکی از حساس ترین و استراتژیک ترین حوزه های فناوری هسته ای بدل شده است. طبق آخرین آمارها، تنها ۱۴ کشور در جهان توانایی فنی و صنعتی غنی سازی اورانیوم را دارند؛ اما واقعیت این است که بیش از ۶۰ درصد ظرفیت جهانی در اختیار دو کشور روسیه و چین قرار دارد. این تمرکز بی سابقه، نه تنها بازار جهانی سوخت هسته ای را بازتعریف میکند، بلکه موازنه قدرت در سیاست انرژی جهان را نیز تغییر میدهد.
غنی سازی اورانیوم چیست و چرا اهمیت دارد؟
غنی سازی اورانیوم فرآیندی است که در آن نسبت ایزوتوپ ۲۳۵ اورانیوم افزایش مییابد تا قابلیت استفاده در نیروگاه های هسته ای یا دیگر کاربردهای صنعتی را پیدا کند.
واحد سنجش ظرفیت غنی سازی، SWU (Separative Work Unit) است که میزان کار فیزیکی برای جداسازی ایزوتوپ ها را اندازه گیری میکند. ظرفیت کشورها معمولاً با واحد tSWU/yr بیان میشود؛ یعنی چند «تن واحد کار جداسازی» در سال انجام میشود.
برای درک مقیاس، یک نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی در سال حدود ۱۰۰,۰۰۰ SWU نیاز دارد؛ بنابراین کشوری مانند روسیه با ظرفیت ۲۹,۰۰۰ tSWU/yr میتواند سوخت ده ها نیروگاه را در سال تأمین کند.
نقشه جهانی غنی سازی اورانیوم
بر اساس داده های موسسه Fissilematerials.org، ظرفیت کل غنی سازی جهان در سال ۲۰۲۴ حدود ۶۵,۹۷۱ tSWU/yr است که بین ۱۴ کشور توزیع شده است.
اینفوگرافیک منتشرشده توسط ایرانرژی نشان میدهد که جهان عملاً در دو بلوک تقسیم شده است:
- بلوک شرق: روسیه و چین با ظرفیت ۴۴+۱۸ درصد
- بلوک غرب: کنسرسیوم آمریکا و اروپا با حدود ۳۸ درصد
کشورهایی مانند ایران، پاکستان، هند و برزیل در حاشیه این معادله قرار دارند، اما نقش سیاسی و نمادین آنها بسیار بیشتر از ظرفیت عددی است.
همکاری چین و روسیه؛ شکل گیری محور جدید هسته ای
در سالهای اخیر، همکاری نزدیک میان چین و روسیه در حوزه انرژی هستهای وارد مرحلهای راهبردی شده است.
روسیه در ساخت راکتورهای VVER-1200 در چین نقش کلیدی دارد و همچنین سوخت غنیشده را برای برخی پروژههای چینی تأمین میکند. در مقابل، چین نیز بازار گسترده و سرمایهگذاری عظیمی در توسعه زیرساختهای هستهای خود فراهم کرده است.
این همکاری به معنی ایجاد یک محور هستهای شرق است که میتواند جایگزینی برای انحصار فناوری غربی در حوزه سوخت هستهای باشد.
بهعبارتی، اگر دهه ۱۹۸۰ دوران برتری آمریکا و اروپا بود، دهه ۲۰۲۰ شاهد انتقال قدرت به شرق در فناوری غنیسازی است.
ایران در رتبه ۹، از بین ۱۴ کشور با قدرت غنی سازی اورانیوم
ایران با ظرفیت حدود ۳۹ tSWU/yr در زمره کشورهایی با ظرفیت محدود اما فناوری بومی قرار دارد.
این رقم هرچند کوچک است، اما اهمیت آن در استقلال فنی و حفظ چرخه سوخت داخلی نهفته است.
در مقایسه با غولهای جهانی، ایران در مرحله توسعه زیرساخت و ارتقای نسل سانتریفیوژها قرار دارد (IR-6، IR-8 و نسلهای جدیدتر).
اگرچه سهم ایران از کل ظرفیت جهانی کمتر از یکدهم درصد است، اما حضورش در میان ۱۴ کشور دارای توان غنیسازی، خود بهتنهایی یک دستاورد فناورانه مهم محسوب میشود و نقش مهمی در امنیت انرژی کشور دارد.
مقاله انرژی هستهای ایران از تاریخچه تا آینده این صنعت در ایران رو با جزئیات ارائه میده
آینده غنیسازی اورانیوم؛ تمرکز شرق و چالش غرب
افزایش همکاری روسیه و چین در حوزه غنیسازی، چشمانداز جدیدی برای بازار سوخت هستهای جهان ترسیم میکند:
- غرب (آمریکا و اروپا) نگران تمرکز بیش از حد ظرفیت در شرق است.
- کشورهای در حال توسعه به سمت همکاری با روسیه و چین برای تأمین سوخت نیروگاههای خود میروند.
- احتمال شکلگیری «بازار اورانیوم اوراسیایی» (Eurasian Uranium Market) در ۵ تا ۱۰ سال آینده وجود دارد.
این تغییر توازن میتواند حتی سیاستهای انرژی کشورهای عضو آژانس بینالمللی انرژی اتمی را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
جمعبندی
غنی سازی اورانیوم دیگر صرفاً یک فناوری فنی نیست؛ بلکه ابزاری ژئوپلیتیکی برای کنترل زنجیره سوخت و نفوذ بین المللی است.
روسیه و چین با در اختیار داشتن بیش از ۶۰ درصد ظرفیت جهانی، عملاً تصمیمگیران اصلی بازار سوخت هستهایاند.
در این میان، ایران هرچند سهم کوچکی دارد، اما از معدود کشورهایی است که به صورت مستقل چرخه غنیسازی را در اختیار دارد.
در نهایت، همانطور که اینفوگرافیک ایرانرژی نشان میدهد، آینده غنیسازی جهان در شرق رقم میخورد؛ جایی که فناوری، سیاست و انرژی در هم تنیدهاند
یک دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نظر شما برای ما مهم است.
این مقاله تلاش میکند تصویری دقیق از وضعیت جهانی غنیسازی اورانیوم ارائه دهد — از روسیه و چین تا ایران.
شما وضعیت آینده این حوزه را چطور میبینید؟
دیدگاهتان را در بخش نظرات بنویسید؛
تمامی دیدگاههای تأییدشده با نام شما در سایت ایرانرژی نمایش داده میشود.